گوناگون

کودکان و آلودگی هوا

حفاظت از سلامت کودکان اغلب به‌عنوان یکی از اهداف اصلی سیاست‌های کلان مربوط به تغییرات آب‌وهوایی و محیط‌ زیست، مانند طرح اقدام برای آلودگی صفر مطرح می‌شود.

اگرچه اکثر کودکان در در دنیای امروز از سلامت خوبی برخوردارند اما دلایلی برای نگرانی در مورد خطرات محیطی برای سلامت آن‌ها وجود دارد. کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان حساسیت بیشتری به اکثر عوامل زیان‌آور محیطی دارند؛ در برخی موارد ممکن است میزان مواجهه آن‌ها با این عوامل نیز بیشتر از بزرگسالان باشد ؛ و آن‌ها توانایی چندانی برای تغییر شرایط یا حفاظت از خود ندارند. این مسئله به‌ویژه درباره آلودگی هوا، که بزرگ‌ترین خطر محیطی برای کودکان در اروپا محسوب می‌شود، صدق می‌کند.

عوامل متعددی وجود دارند که باعث می‌شوند کودکان و نوجوانان در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرتر باشند. نرخ تنفس کودکان بالاتر از بزرگسالان است و آن‌ها هوای بیشتری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود استنشاق می‌کنند. به دلیل قد کوتاه‌ترشان، هوایی که تنفس می‌کنند به زمین نزدیک‌تر است، جایی که برخی آلاینده‌ها، به‌ویژه از اگزوز خودروها، منتشر شده و غلظت بیشتری پیدا می‌کنند. دوز آلودگی که کودکان دریافت می‌کنند نیز به دلیل تنفس سریع‌تر و فعالیت بدنی بیشتر آن‌ها بالاتر است علاوه بر این، کودکان بخش بیشتری از هوا را از طریق دهان خود تنفس می‌کنند. این افزایش تنفس دهانی باعث می‌شود که آلودگی به عمق دستگاه تنفسی تحتانی، که نفوذپذیری بیشتری دارد، وارد شود. بدن و اندام‌های کودکان، از جمله ریه‌های آن‌ها، هنوز در حال رشد هستند که این امر خطر را بیشتر می‌کند. علاوه بر این، سیستم ایمنی در حال رشد کودکان نسبت به بزرگسالان ضعیف‌تر است، که اثرات آلودگی را تقویت می‌کند.

آلودگی هوای محیط و کودکان: منابع و مواجهه

آلودگی هوا به آلودگی هوای داخلی یا بیرونی توسط هر عاملی گفته می‌شود که ویژگی‌های طبیعی آن را تغییر دهد. این آلودگی از منابع طبیعی و به‌ویژه منابع انسانی ناشی می‌شود؛ منابعی که شامل همه چیز، از ترافیک جاده‌ای و اگزوزهای ناشی از گرمایش خانگی، تا دودکش‌های کارخانه‌ها و طیف وسیعی از دیگر منابع می‌شوند. آلودگی هوا مناطق شهری و روستایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به اشکال مختلفی ظاهر می‌شود، از ذرات معلق در هوا، ازن و اکسیدهای نیتروژن، تا دود دست‌دوم (SHS)، دود ناشی از سوختن زیست‌توده در منازل، هاگ‌های کپک، مایت‌ها و آلرژن‌ها، و مواد شیمیایی سمی . برخی از این آلاینده‌ها و منابع ذکرشده بیشتر در فضای داخلی رایج هستند یا در غلظت‌های بالاتری یافت می‌شوند.

بااین‌حال، این گزارش بر آلودگی هوای محیط بیرونی تمرکز دارد، اصطلاحی که از این به بعد به‌طور متناوب با «آلودگی هوا» استفاده می‌شود. بسته به نوع آلاینده، منابع مختلف آلودگی هوای محیط بیرونی، عامل اصلی مواجهه هستند.

مواجهه کودکان و نوجوانان با آلاینده‌های هوا

مواجهه کودکان و نوجوانان با آلاینده‌های هوا تا حدی مشابه بزرگسالان است، اما در برخی جنبه‌ها تفاوت دارد. کودکان از دوران جنینی در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند و پس از تولد معمولاً در محیط‌هایی که مرتبط با کودکان است، مانند حیاط مدارس و مهدکودک‌ها، در کلاس‌های درسی که آلودگی هوای محیطی کیفیت هوای داخلی را نیز کاهش می‌دهد، و در فعالیت‌هایی مانند رفت‌وآمد به مدرسه و فعالیت‌های پس از مدرسه با آلودگی هوا مواجه می‌شوند. همچنین کودکان خردسال به دلیل ارتفاع کمتر، هوایی نزدیک به سطح زمین تنفس می‌کنند، جایی که غلظت برخی آلاینده‌ها بیشتر است. کودکان و نوجوانان تمایل بیشتری به گذراندن وقت در فضای باز و فعالیت بدنی دارند که ممکن است مواجهه آن‌ها با آلودگی هوای محیطی را افزایش دهد.

آلودگی هوا چگونه بر کودکان تأثیر می‌گذارد؟

کودکان از دوران جنینی تا بزرگسالی تحت تأثیر آلاینده‌های هوای محیطی قرار می‌گیرند. هر ساله در کشورهای عضو و همکار آژانس محیط‌زیست اروپا، تخمین زده می‌شود که آلودگی هوا بیش از ۱۲۰۰ مرگ و بیش از ۱۱۰,۰۰۰ سال عمر تطبیق‌یافته است.

پیش از تولد: آلودگی هوای محیطی خطر تولد نوزادان کوچک‌تر از سن را افزایش می‌دهد. این عوامل می‌توانند خطر مشکلات مختلف سلامتی در مراحل بعدی زندگی را افزایش دهند. همچنین شواهد نشان می‌دهند که مواد معلق ممکن است با افزایش خطر سقط جنین خودبه‌خودی و مرده‌زایی مرتبط باشند.

پس از تولد: آلودگی هوای محیطی خطر بروز عفونت‌های تنفسی مختلف در کودکان، از جمله عفونت‌های حاد تنفسی تحتانی، ذات‌الریه، عفونت‌های تنفسی فوقانی و عفونت گوش میانی (اوتیت میانی) را افزایش می‌دهد. مواجهه کوتاه‌مدت با آلودگی هوا ممکن است آلرژی‌هایی مانند رینیت آلرژیک (آبریزش بینی)، اگزما و التهاب ملتحمه چشم (خارش چشم) را نیز تشدید کند.

عملکرد و رشد ریه‌ها: آلودگی هوای محیطی، به‌ویژه ازن و دی‌اکسید نیتروژن (NO2) در کوتاه‌مدت و ذرات معلق (PM2.5) در بلندمدت، رشد و عملکرد ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اثر هم در کودکان سالم و هم در کودکان مبتلا به آسم مشاهده شده است.

آسم: آسم، که بیش از ۹ درصد کودکان در اتحادیه اروپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد (سلروس و همکاران، ۲۰۱۵)، با مواجهه بلندمدت با آلودگی هوا به‌طور واضح مرتبط است. همچنین، افزایش کوتاه‌مدت آلودگی هوا خطر بستری شدن در بیمارستان و مراجعه به اورژانس به‌دلیل آسم را افزایش می‌دهد.

مشکلات دیگر: شواهد رو به رشدی وجود دارد که نشان می‌دهد آلودگی هوا بر رشد مغز کودکان تأثیر می‌گذارد، به اختلالات شناختی کمک می‌کند، و ممکن است در توسعه برخی اختلالات طیف اوتیسم نقش داشته باشد. همچنین ارتباطی میان آلودگی هوای ناشی از ترافیک، با نقش کلیدی بنزن، و لوکمی در کودکان مشاهده شده است.

کاهش مواجهه کودکان با آلودگی هوا

پیشرفت‌های خوبی در کاهش آلودگی هوا از صنایع، حمل‌ونقل و منازل حاصل شده است که در نتیجه آن، تعداد مرگ‌ومیرهای مرتبط با آلودگی هوا در تمامی گروه‌های سنی کاهش یافته است.

این کاهش‌ها نشان‌دهنده تأثیرات سیاست‌ها و اقدامات انجام‌شده در راستای کاهش آلودگی هوا است، اما همچنان نیاز به تلاش‌های بیشتری برای محافظت بهتر از سلامت کودکان در برابر آلودگی هوا وجود دارد.

کاهش مواجهه کودکان با آلودگی هوا: راهکارها و اقدامات موثر

کاهش مواجهه کودکان با آلودگی هوا مستلزم به‌کارگیری سیاست‌ها و اقدامات محلی و کاربردی است که بر محیط‌هایی تمرکز دارند که کودکان بیشتر وقت خود را در آنجا می‌گذرانند. در ادامه، برخی از راهکارهای کلیدی برای محافظت از کودکان در برابر آلودگی هوا در محیط‌های آموزشی و اطراف آن‌ها ارائه شده است:

۱. ایجاد مناطق هوای پاک در اطراف مدارس

محدودیت‌های ترافیکی: اجرای مناطق بدون توقف خودرو (no-idling zones) و ممنوعیت تردد در اطراف مدارس در ساعات شروع و پایان کلاس‌ها می‌تواند سطح آلاینده‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

جابجایی نقاط پیاده و سوار کردن دانش‌آموزان: انتقال این نقاط به مناطقی دورتر از درب‌های ورودی مدارس نیز کمک موثری در کاهش تجمع آلودگی خواهد داشت.

۲. مکان‌یابی مناسب برای مدارس جدید

دوری از منابع آلودگی: ساخت مدارس در مکان‌هایی با کیفیت هوای بهتر می‌تواند به کاهش مواجهه کودکان کمک کند.

دسترسی به مسیرهای پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری: انتخاب مکان‌هایی که دسترسی به مدرسه با پای پیاده یا دوچرخه امکان‌پذیر باشد، علاوه بر کاهش ترافیک، باعث بهبود کیفیت هوا در اطراف مدارس می‌شود.

۳. طراحی مدارس با در نظر گرفتن کاهش آلودگی هوا

چیدمان فضاها: قرار دادن کلاس‌ها و بخش‌های پرکاربرد در فاصله‌ای دورتر از خیابان‌های پرترافیک و حفاظت زمین‌های بازی پشت ساختمان‌ها می‌تواند از مواجهه مستقیم با آلاینده‌ها بکاهد.

زیرساخت‌های سبز: استفاده از پوشش‌های گیاهی مانند دیوارهای سبز یا حصارهای گیاهی می‌تواند به فیلتر کردن آلاینده‌ها و بهبود کیفیت هوای محلی کمک کند.

۴. آگاهی‌بخشی و تشویق به استفاده از مسیرهای جایگزین

ارائه اطلاعات درباره آلودگی هوا: اطلاع‌رسانی به والدین و دانش‌آموزان درباره مسیرهای دارای آلودگی کمتر و تشویق آن‌ها به انتخاب این مسیرها، می‌تواند به کاهش مواجهه کمک کند.

۵. تقویت زیرساخت‌های سبز در محیط‌های آموزشی

افزایش پوشش گیاهی در اطراف مدارس نه تنها کیفیت هوا را بهبود می‌بخشد بلکه مزایای دیگری همچون کاهش دمای محیط، فراهم کردن سایه و امکان فعالیت‌های بدنی بیشتر را فراهم می‌آورد. با این حال، آمارها نشان می‌دهد که در مناطق شهری ، سطح سبزسازی اطراف مدارس هنوز پایین است.

این اقدامات، در کنار سایر سیاست‌های کاهش آلودگی در سطح ملی و منطقه‌ای، می‌توانند بهبود قابل توجهی در سلامت کودکان و کاهش مواجهه آن‌ها با آلودگی هوا به همراه داشته باشند.

پیشگیری از استعمال دخانیات در محیط مدارس و اطراف آن‌ها

کاهش استعمال دخانیات در محیط‌های مرتبط با کودکان، به‌ویژه در مدارس و مهدکودک‌ها، یکی از راهکارهای کلیدی برای کاهش مواجهه کودکان با دود است. گرچه کودکان ممکن است در خانه، وسایل نقلیه، یا محیط‌های دیگر نیز در معرض دود قرار بگیرند، اجرای اقدامات پیشگیرانه در مدارس نقش مهمی در محافظت از سلامت آن‌ها دارد.

اثربخشی ممنوعیت استعمال دخانیات

تحقیقات نشان داده‌اند که اجرای ممنوعیت کامل استعمال دخانیات در اماکن عمومی، مواجهه با دود را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.

اقدامات موثر برای کاهش دود در محیط‌های آموزشی

تدوین و اجرای قوانین سختگیرانه:

ممنوعیت کامل استعمال دخانیات در مدارس و اطراف آن‌ها.

نظارت دقیق و اعمال این قوانین برای جلوگیری از تخلفات.

آگاهی‌بخشی و کمپین‌های اطلاع‌رسانی:

برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای والدین و معلمان درباره مضرات دود.

تاکید بر اهمیت محیط‌های بدون دخانیات برای سلامت کودکان.

مشاوره به خانواده‌ها:

ارائه جلسات مشاوره به والدین یا سرپرستان درباره ایجاد قوانین خانوادگی مانند خودداری از استعمال دخانیات در خودروها و دیگر محیط‌های مرتبط با کودکان.