ایران و غرب در مسیر احیای برجام قرار می‌گیرند؟

به گزارش پارسینه به نقل از اقتصادنیوز، اویل پرایس با انتشار یادداشتی مدعی شد، دونالد ترامپ بازگشته و کمپین «فشار حداکثری» (ادعایی اش) علیه ایران برای تحت تاثیر قرار دادن فروش نفت این کشور، برنامه هسته‌ای تهران و توانایی ایران برای حمایت از مقاومت ممکن است احیا شود. چنین گزاره‌ای می تواند برای ایران و غرب پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد.

با این حال به ادعای این وبت سایت، ترامپ و چهره‌هایی که برای کابینه‌اش تعریف کرده ممکن است به درک این واقعیت برسند که سال 2018 با سال 2025 متفاوت است، سال 2018، بازه زمانی که ترامپ از برجام خارج شد به سان امروز معادلات امنیتی خاورمیانه اینگونه پیچیده و پرتنش و در عین حال حساس نبوده است.در باب استراتژی ترامپ در ارتباط با ایران اویل پرایس یادداشتی را منتشر کرده و اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان «دهن‌کجی عربستان به آمریکا؛ پکن پاشنه آشیل واشنگتن را نشانه گرفت/ ترامپ اعراب را علیه ایران بسیج می‌کند؟» منتشر کرد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

هشداری که به واقعیت تبدیل شد!

سوال این است، اگر ایالات متحده محموله به مقصد چین را توقیف کند، باید در انتظار چه سناریویی باشیم؟ کشتی باید در جایی لنگر بیاندازد، محموله احتمالاً تخلیه و ذخیره می‌شود، خدمه باید اسکان داده شوند و تغذیه شوند، پشتیبانی کنسولی باید ارائه شود و کسی باید از کشتی محافظت کند. چین بزرگترین شریک تجاری برای بازیگرانی است که بین خلیج فارس و دریای چین جنوبی قرار دارند، بنابراین ایالات متحده ممکن است نتواند داوطلبانی برای این کارهای کم بازده پیدا کند.

در همین راستا باید گفت ایالات متحده هشدار زبیگنیو برژینسکی مشاور سابق امنیت ملی را نادیده گرفت که گفته بود ایالات متحده باید از اقدام علیه "ائتلاف بزرگی از چین، روسیه و شاید ایران، در قاب ائتلافی "ضد هژمونیک" اجتناب کند. ایالات متحده با گسترش ناتو، نادیده گرفتن سیاست چین واحد، و حمایت از کودتای 1953 در ایران استادانه برای تعریف این ائتلاف بستر سازی کرد.

روزنه امید!

پیروزی مسعود پزشکیان، چهره‌ای میانه رو که بر اصل تنش زدایی جهت عبور از تحریم‌ها باور دارد و همزمانی نسبی قدرت گرفتنش با بازگشت ترامپ به کاخ سفید اندکی امیدوار کننده است. مسعود پزشکیان پس از انتخاب در جولای 2024 برنامه خود را در «پیام من به دنیای جدید» رسانه‌ای و قصد خود را برای تقویت روابط با همسایگان ایران به ویژه عراق، ترکیه و شش عضو شورای همکاری خلیج فارس اعلام کرد.

او با تاکید بر نیاز به یک "منطقه قوی"، در باب "گفتگوی سازنده" با اروپا، ابراز امیدواری کرد و همزمان خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را به چالش کشید و از واشنگتن خواست "با واقعیت کنار بیاید."در این میان ترامپ نیز اکتبر گفته بود که خواهان ایران موفق است. ونس، وزیر مارجه کابینه‌اش که از حامیان جدی طرح سناتورهای جمهوری خواه جهت رویارویی با ایران بود نیز امروز موضعش را تغییر داده و می‌گوید، چنین اقدامی صرفا انحرافی بزرگ در منافع ملی آمریکا ایجاد کرده و برای واشنگتن پرهزینه خواهد بود.

به ادعای ناظران مواضع طرفین امیدها در باب توافق برای برون رفت از بحران حاکم را افزایش داده اما موجب شده تا یک سوال بی‌پاسخ بماند، آیا بازگشت ایالات متحده به توافق در شرایطی که هنوز جوهر امضای خروج ترامپ از برجام خشک نشده، قابل اعتنا است؟ در پاسخ گروهی می‌گویند چین، روسیه و ایران به واشنگتن باور ندارند چرا که این کشور سابقه مثبتی از خود به یاد نگذاشته است.

اویل پرایس در ادامه نوشت، مداخله آمریکا در ایران با کودتای 1953 آغاز شد. ایالات متحده سپس در طول جنگ 1980-1988 پس از توافق ایالات متحده و ایران در مورد توافقنامه الجزایر (ژانویه 1981) از عراق حمایت کرد، جایی که ایالات متحده متعهد شد: «سیاست ایالات متحده مبنی بر عدم مداخله مستقیم تعریف شده است» با این همه شواهد نشان می‌دهد در طول جنگ ایران و عراق ایالات متحده به طور ضمنی از صدام حسین حمایت کرد.

این کشور در زمان ریاست ترامپ فرمان ترور (شهید) قاسم سلیمانی را صادر کرد؛ آن هم در شرایطی که فرمانده ارشد سپاه قدس در حال انتقال پیامی به عربستان سعودی در تلاش برای کاهش تنش بین تهران و ریاض بود. همزمان حمایت ایالات متحده از اقدامات خرابکارانه اسرائیل و ترور دانشمندان هسته‌ای در ایران اعتبار این کشور را تحت تاثیر قرار داد. دو بازیگر هم صدا ویروس استاکس نت را برای از کار انداختن تجهیزات سانتریفیوژ هسته‌ای ایران طراحی کردند. گزاره‌ای که خشم تهران را برانگیخت.

 

 

هم‌صدایی تهران با بلوک شرق

در شرایط کنونی روابط ایران با روسیه و چین تقویت شده است. چین و ایران در مارس 2021 توافقنامه مشارکت راهبردی جامع 25 ساله امضا کردند. این قرارداد با هدف تقویت روابط دوجانبه و شامل سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه چین در اقتصاد ایران است. چین قصد دارد 400 میلیارد دلار در بخش‌های نفت، گاز، پتروشیمی، حمل و نقل و تولید ایران سرمایه گذاری کند. در مقابل، این کشور عرضه ثابت و با تخفیف شدید نفت ایران را دریافت خواهد کرد. این توافق به چین اجازه می‌دهد تا نیروهای امنیتی را برای حفاظت از پروژه‌های خود در ایران مستقر کند. این سرمایه‌گذاری‌ها همچنین زمینه ساز ارتقای زیرساخت‌های ایران می‌شود و از ابتکار یک کمربند یک جاده چین با تقویت ارتباطات و مسیرهای تجاری حمایت می‌کند.

همزمان روسیه هواپیماهای جنگنده سوخو-35، هلیکوپترهای Mi-28، هواپیماهای آموزشی خلبانی یاک-130 را به ایران عرضه کرده است. تجارت غیر نظامی نیز میان دو کشور در حال افزایش است. مسکو تایمز گزارش می دهد: «صادرات روسیه به ایران در سال گذشته 27 درصد افزایش یافت و واردات روسیه از ایران 10 درصد رشد پیدا کرد». هر دو طرف توافق کرده‌اند که تجارت با ارزهای دیگری غیر از دلار آمریکا را افزایش دهند، در حالی که روسیه متعهد شده است که 40 میلیارد دلار در بخش نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند.

تایمز در این باره خاطرنشان می‌کند، «شاید مهم‌ترین تغییرات در شبکه‌های حمل و نقل رخ داده است. به واسطه جنگ در اوکراین و و تقلای روسیه برای دور زدن تحریم‌های غرب، مسکو تغییر مسیرهای تجاری را به سمت جنوب آغاز کرده است. به همین دلیل است که ایران و روسیه کار خود را برای توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) که از خلیج فارس تا دریای بالتیک امتداد می‌یابد، افزایش داده‌اند.»

 

تنها شانس غرب

ایران با وجود مشکلات اقتصادی، بودجه نظامی خود را افزایش داده است، بدون شک حملات آمریکا یا اسرائیل را پیش بینی کرده است. در عین حال، ایران اعلام کرده که مایل به مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است، اما نه تحت فشار. عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران در گفت‌و‌گویی تصریح کرد: هنوز فرصت دیپلماسی وجود دارد، هرچند این فرصت زیاد نیست، فرصت محدودی است.

گزارش اخیر آژانس اشاره می‌کند که ایران اقداماتی را با هدف توقف افزایش ذخایر آغاز کرده است، هرچند آژانس همچنین مدعی است که ایران از آخرین گزارش، ذخایر اورانیوم خود را 60 درصد افزایش داده است. پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران با اشاره به آمادگی خود برای تعامل با آمریکا، گفت: خواه ناخواه در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با آمریکا روبرو می‌شویم و بهتر است این عرصه را خودمان مدیریت کنیم.

همزمان تحلیلگران در ایران می‌گویند دولت باید با ترامپ تعامل داشته باشد، روزنامه اصلاح‌طلب شرق در سرمقاله‌اش آورد، ر پزشکیان باید «از اشتباهات گذشته اجتناب کرده و یک سیاست عمل‌گرایانه و چند بعدی را در پیش بگیرد»، هر چند دیگران شک دارند که در دوران ترامپ تغییر ایجاد شود.

ایران دانش هسته‌ای خود را که به سختی به دست آورده است تسلیم نکرده و همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را افزایش دهد، اما آیا ایران دکترین هسته‌ای‌اش را تغییر خواهد داد؟ شواهد نشان می‌دهد ترامپ نمی‌خواهد رویارویی نظامی با ایران را تجربه کند، زیرا نسبت به تأثیر آن بر اقتصاد ایالات متحده حساس است، بنابراین تحریم‌ها (و تجاوز اسرائیل) تنها گزینه‌هایی است که برای او باقی مانده است. اگر چنین باشد و اقتصاد ایران و طرح صادرات نفت به اندازه کافی مقاوم باشد و روسیه و چین بر مواضع حود بمانند، ممکن است شاهد رویارویی فرسایشی میان ایران و آمریکا باشیم؛ گزاره‌ای که توسط شاهین‌های آمریکایی مورد استقبال قرار می‌گیرد.

همزمان ضرب الاجلی برای مذاکره با ایران تعریف شده، 18 اکتبر 2025 شاهد پایان برجام هستیم و بعد از آن احتمال بازگشت ماشه افزایش خواهد یافت. اگر ایالات متحده دوباره به هر نوع توافق هسته‌ای بپیوندد، باید توافقی جدید حاصل شود زیرا ایران پس از خروج ایالات متحده از توافق، شرایط برجام 1 را پشت سر گذاشت. اگر آمریکایی‌ها بخواهند قرارداد 2 را گسترش دهند تا موشک‌های بالستیک یا سیاست خارجی ایران را شامل شود، ایران ممکن است محدودیت‌های مشابهی را برای سایر کشورهای منطقه پیشنهاد کند و سپس بخواهد محدودیت هایی بر رویکرد ایالات متحده اعمال شود تا سناریوی برجام تکرار نشود. طبیعتا در این مسیر ایالات متحده باید سد سنا را نیز لحاظ کند.

تا کنون، هر یک از طرفین به یکدیگر بی اعتماد هستند و همین گزاره به تنش‌ها دامن زده است. این گزاره به شاهین‌ها فرصت داده تا به آتش دمیده و به دنبال تعریف فرصتی برای تشدید تنش باشند.