گوناگون

شب یلدا (چله) ۱۴۰۳؛ تاریخچه، فلسفه و آداب و رسوم بلندترین شب سال در ایران

بلندترین شب سال، فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها و گرامی‌داشت سنت‌های کهن ایرانی است. شب یلدا با آیین‌هایی همچون فال حافظ، قصه‌گویی و پذیرایی با هندوانه و انار، نمادی از زایش نور و امید در دل تاریک‌ترین شب سال است. این جشن، یادآور اهمیت همبستگی، عشق و پیوند انسان با طبیعت است.

به گزارش پارسینه، شب یلدا، که به آن شب چله هم می‌گویند، بلندترین شب سال است و یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به شمار می‌رود. این شب از غروب آخرین روز پاییز (۳۰ آذر) آغاز شده و تا سپیده‌دم اولین روز زمستان (۱ دی) ادامه دارد. یلدا به معنی تولد است و نماد زایش دوباره نور و خورشید پس از طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود.

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا ریشه در ایران باستان و آیین مهر (میترائیسم) دارد. در این باور، یلدا به معنای *زایش* است و این شب نماد تولد خورشید و غلبه نور بر تاریکی به شمار می‌رود. ایرانیان قدیم معتقد بودند که در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی به اوج خود می‌رسد و از فردای آن، روزها بلندتر و روشن‌تر می‌شوند.

در دوره ساسانیان، شب یلدا به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های تقویم گرامی داشته می‌شد. این آیین با هدف پاسداشت خورشید و طبیعت، و همچنین ایجاد همبستگی بین اعضای خانواده برگزار می‌شد.

نام یلدا از زبان سریانی (شاخه‌ای از زبان آرامی) وارد فارسی شده و به معنای *تولد* است که به تولد دوباره خورشید اشاره دارد. در دوران پس از اسلام، این جشن همچنان حفظ شد و با فرهنگ ایرانی و اسلامی مانند حافظ‌خوانی و قصه‌گویی تلفیق یافت.

یلدا نه‌تنها یک جشن، بلکه نمادی از امید، روشنایی و پیوند انسان با طبیعت است که هنوز هم جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایرانی دارد.

تاریخ شب یلدا

شب یلدا هر سال در آخرین شب پاییز، مصادف با جمعه ۳۰ آذر برابر با ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ میلادی و ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۴۴۶ هجری قمری برگزار می‌شود و تا سپیده‌دم اول دی‌ماه ادامه دارد. این شب به دلیل قرار گرفتن خورشید در بیشترین فاصله از زمین، بلندترین شب سال در نیمکره شمالی است.

یلدا در تقویم میلادی هرساله معمولاً با تاریخ ۲۰ یا ۲۱ دسامبر همزمان می‌شود که نقطه انقلاب زمستانی را نشان می‌دهد؛ یعنی از این شب به بعد، طول روزها به تدریج بیشتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. این پدیده نجومی، پایه اصلی فلسفه برگزاری یلدا به عنوان نماد زایش دوباره نور است.

مراسم شب یلدا یکی از زیباترین آیین‌های ایرانی است که با هدف گرامی‌داشت بلندترین شب سال برگزار می‌شود. این مراسم دارای جنبه‌های فرهنگی، خانوادگی و نمادین است که از گذشته‌های دور تا امروز ادامه یافته است.

چگونه برگزار می‌شود؟

1. جمع شدن خانواده‌ها

- شب یلدا فرصتی است برای دورهمی‌های خانوادگی. اعضای خانواده، به‌ویژه نزد بزرگان مثل پدربزرگ و مادربزرگ جمع می‌شوند.

- این شب نماد صمیمیت و حفظ روابط خانوادگی است.

2. خواندن شعر و داستان‌سرایی

- فال حافظ یکی از اصلی‌ترین بخش‌های مراسم است. هر فرد نیت می‌کند و از دیوان حافظ فال می‌گیرد.

- داستان‌ها و قصه‌های کهن ایرانی، مانند شاهنامه‌خوانی، توسط بزرگ‌ترها نقل می‌شود.

3. پذیرایی با خوراکی‌های خاص

مواد غذایی که در این شب مصرف می‌شود، هرکدام معنای خاصی دارند:

- هندوانه: نماد سرسبزی و دفع گرمای تابستان است؛ گفته می‌شود خوردن هندوانه باعث سلامتی در زمستان می‌شود.

- انار: نماد شادی، زایش و زندگی است. دانه‌های انار نشان‌دهنده برکت‌اند.

- آجیل: شامل تخمه، پسته، بادام و فندق که نماد فراوانی و نعمت است.

- میوه‌های خشک و تازه: مثل خرمالو، سیب و پرتقال، که نشانه سرزندگی‌اند.

- شیرینی: برای تقویت شادی و نشاط.

4. روشن کردن شمع

- شمع‌ها نماد روشنایی و گرما هستند که در برابر تاریکی طولانی‌ترین شب سال قرار می‌گیرند.

#### 5. بازی و سرگرمی

- در بسیاری از خانواده‌ها، بازی‌های گروهی یا گفت‌وگوهای صمیمانه برگزار می‌شود.

آیین‌ها و دلیل برگزاری یلدا

1. فلسفه تاریخی

- یلدا به معنای *زایش* است و از آیین میترائیسم (پرستش مهر) ریشه گرفته است. این شب جشن تولد خورشید محسوب می‌شد، زیرا پس از طولانی‌ترین شب سال، روزها بلندتر و روشن‌تر می‌شوند.

- این جشن نماد غلبه نور و روشنایی بر تاریکی و اهریمن است.

2. باورهای ایرانیان باستان

- ایرانیان قدیم معتقد بودند که تاریکی نماد اهریمن است و در طولانی‌ترین شب سال، نیروهای اهریمنی قدرت بیشتری دارند. برای مقابله با آن، شمع روشن می‌کردند، گرد هم می‌آمدند و از خوراکی‌های نمادین استفاده می‌کردند تا نیروهای مثبت را تقویت کنند.